خوش آمدید به جهان زیبایی ها!

کنوانسیون حقوق اطفال

اطفال از آن جهت که رقم بزرگی از جمعیت جهان را تشکیل می دهند و به عنوان مردان و زنان آینده، سرنوشت عالم را در دست خواهند گرفت، رسیدگی به وضعیت و تربیت و آموزش صحیح آنها تاثیر زیادی در آینده ی جهان و بخصوص توسعه ، صلح و آرامش جامعه بشری خواهد داشت. این امر از یک سو و از سوی دیگر، واقعیت های موجود در مورد اطفال و نابسامانی ها و مصایبی که در مورد بسیاری از اطفال وجود داشته و حتی امروزه نیز در گوشه و کنار دنیا به چشم میخورد، اهمیت رسیدگی به آنها و برقراری مقررات در جهت تبیین وضعیت و حقوق آنان و پیگیری آن اجرای آن مقررات را نمایان می سازد.

سازمان ملل متحد از همان بدو تاسیس " سال 1945" به مسئله اطفال و حقوق و وضعیت آنها توجه نموده و اقدامات و تصمیمات مختلفی را اتخاذ کرده است. یکی از نخستین کارهای سازمان ملل، تاسیس  صندوق ملل متحد برای کودکان "UNICEF" بوده و در اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق های بین المللی حقوق بشر نیز، حقوق اطفال مورد توجه و عنایت قرار گرفته است.

در سال 1959 اعلامیه حقوق اطفال تصویب شد، ولی نیاز به تصویب یک کنوانسیون که به حقوق اطفال قدرت اجرایی حقوقی بدهد، احساس میشد. تا اینکه در سال 1989 کنوانسیون نسبتاً مفصلی از تصویب مجمع عمومی سازمان ملل گذشت که از لحاظ کثرت آرأی تصویب کنندگان و پیوستن تعداد کشورهای عضو و لازم الاجرا شدن آن در مدت کوتاه، ریکورد همه کنوانسیون های سازمان ملل را شکست. (1)

کنوانسیون حقوق اطفال در 20 نوامبر 1989 به اتفاق آرأ از تصویب مجمع عمومی سازمان ملل گذشت و در معرض امضأی دولتها قرار گرفت. تنها در نخستین روزی که برای امضأ گذاشته شد " 26 جنوری 1990" 61 دولت آن را امضأ کردند.

به هر حال کنوانسیون حقوق اطفال مشتمل بر یک مقدمه و 54 ماده است. حال بخاطر درک هر چه بیشتر مواد کنوانسیون به بررسی محتوای کنوانسیون می پردازیم.

بخش دوم از مادهء 42 الی 45 به ساختار اجرایی و نظارتی کنوانسیون پرداخته و چگونگی تشکیل و ترکیب و نحوه عمل کمیته حقوق طفل را بیان می دارد.(1)

و بخش سوم از مادهء 46 تا مادهء 54 متکفل بیان نحوه ی امضأ، تصویب و الحاق به کنوانسیون و اعلام حق شرط و خروج از کنوانسیون است، که ذیلاً نگاهی به هر یک از آنها می افگنیم:

اول – تعریف طفل، در کنوانسیون

از نظر کنوانسیون افراد زیر 18 سال کودک محسوب می شوند. ماده ی یک می گوید: از نظر کنوانسیون حاضر، کودک به معنای هر فرد انسانی است، که زیر سن 18 سال باشد.

بنا بر این، هر جا در کنوانسیون از طفل نام برده شده و حقوقی برای آن ذکر شده، شامل هر فردی میشود که زیر سن 18 سال باشد. یک استثنای ذیل ماده 1 به این عبارت بر این تعریف وجود دارد: " ... مگر اینکه طبق قانون لازم الاجرا در مورد طفل، سن بلوغ کمتر از 18 سال باشد."

به این ترتیب اگر طبق قانون هر یک از کشورهای عضو سن بلوغ و یا بزرگسالی کمتر از 18 سال تعیین شده باشد؛ مثلاً سن 15 سال تمام، همان تعریف بر طفل صادق است و بنابر این، حقوق و مقررات مربوط به طفل از نظر کشور مزبور، شامل افرادی است، که زیر آن سن باشند؛ مگر احکام و مقررات که تصریح شده مربوط به افراد زیر 18 سال است، که این احکام نسبت به افراد کمتر از 18 سال شمول دارد، ولو اینکه سن بلوغ طبق قانون یک کشور، کمتر از 18 سال تعیین شده باشد.(2)

دوم – عدم تبعیض در اجرای حقوق

نکته ای مهم دیگری که در این کنوانسیون مورد تاکید قرار گرفته، عدم تبعیض از هر نوع در مورد اطفال است.

 برای تأکید و احتیاط بیشتر بند 2 مادهء 2، دولت های عضو را ملزم کرده که اقدامات مناسب و لازم در جهت تامین حقوق اطفال در برابر اعمال تبعیض یا تنبیه بر مبنای موقعیت، فعالیت و اعلام نظر و عقیده ای والدین یا سرپرستان قانونی، یا خانواده ای آنها، اتخاذ نمایند.

مواد 3 و 4 و 5 نیز به طُرق مختلف، تعهدات دولت ها و اقدامات شایسته و لازمی را که باید در جهت اولویت بخشیدن به منافع اطفال و اجرای حقوق مندرج این کنوانسیون به عمل آورند بیان می نماید.(1)

سوم – مهم ترین مقررات کنوانسیون در مورد حقوق طفل

مهم ترین مواردی که در کنوانسیون در جهت حقوق طفل ذکر شده است، به شرح زیر می باشد:

هر طفلی حق ذاتی حیات دارد و دولت های عضو حد اکثر کوشش را برای بقاء و پیشرفت طفل تضمین خواهند کرد. " مادهء 6"

هر طفلی از زمان تولد، حق داشتن نام و تابعیت را دارد. کشورهای عضو باید طبق قوانین داخلی و تعهدات بین المللی، تولد طفل را به محض بدنیا آمدن او ثبت کنند و او نام و تابعیت بدهند. " مادهء 7"

اطفال نباید از والدین خود جدا شوند مگر با تصمیم مقامات صلاحیتدار به لحاظ رعایت مصلحت طفل.

مسوولیت اولیه برای تربیت و رشد طفل به عهده والدین آنهاست و دولت های عضو مسوولیت مشترک والدین را در این زمینه برسمیت می شناسند. در عین حال دولت باید تسهیلات لازم و کمک های متناسب در اختیار والدین قرار دهد و موسسات خدماتی و رفاه یی  برای اطفال را توسعه دهد. " مادهء 18"

دولت های عضو باید از اطفال در برابر آزار های جسمی و روحی و از جمله سوء استفاده جنسی و استثمار آنها حمایت نموده و اقدامات لازم قانونی، اجرائی، اجتماعی و تعلیمی را در این جهت به عمل آورند. " مادهء 19"

دول عضو باید تمهیدات لازم را برای تعیین سر پرست برای اطفال ی که از داشتن والدین و سرپرست محروم اند، از قبیل توسل به نهاد کفالت ایتام در اسلام و یا فرزندخواندگی بنمایند. فرزند خواندگی نیز باید طبق قواعد و مقررات منظمی باشد، که مانع سوء استفاده و بهره برداری مادی از طفل گردد. " مادهء 20 و 21"

تعلیمات ابتدائی باید مجانی و اجباری باشد. " مادهء 28 "

احترام به حقوق بشر و آزادی های اساسی انسان ها، احترام به والدین و هویت فرهنگی و ارزش های ملی، آمادگی برای داشتن زندگی مسوولانه در جامعه آزاد، روحیه یی تفاهم، صلح، برده باری و تساوی زن و مرد و دوستی بین تمام مردم، گروه های قومی، مذهبی و ملی باید جز برنامه ی تعلیم و تربیه اطفال باشد. " مادهء 29"

طفل باید حق تفریح، بازی، آرامش و فرصت مناسب برای شرکت در زندگی فرهنگی و هنری داشته باشد. " مادهء 31"

دولت ها باید از استثمار اقتصادی کودکان و هر گونه کاری که برای آنها زیانبار بوده و یا موجب توقف در تحصیل او شده یا برای صحت جسمی، روحی، اخلاقی و اجتماعی او مضر است، جلو گیری نمایند و برای تامین این منظور باید حد اقل سن را برای بکار گماردن اطفال تعیین نموده و نیز مقررات مناسب برای ساعات کار و شرایط کار آنها تدوین نمایند و مجازات ها و ضمانت اجرا قانونی لازم برای تضمین اجرای این مقررات وضع نمایند. " مادهء 32 "

دولت های عضو باید تمهیدات ی در جهت جلوگیری از استفاده اطفال در امر قاچاق مواد مخدر، فحشأ، عکس های سکسی و مانند آنها به عمل آورند. " مادهء 33 "

اطفال متعلق به اقلیت های قومی، بومی و مذهبی، باید حق برخورداری از فرهنگ خود و تعلیم و اعمال مذهب و زبان خود را داشته باشد. " مادهء 30 "

کودکان زیر 15 سال نباید مستقیماً در مخاصمات شرکت کنند و به استخدام نیروهای مسلح در آیند.

در زمینه مسایل قضایی، ضمن رعایت اصول کلی مربوط به محاکمات عادلانه و اصل برائت و رفتار انسانی با متهم و اصل قانونی بودن جرم و مجازات و توجه به عدم رجعت قانون به ماقبل، باید در مورد اطفال، محکمه محرمانه باشد و در زندان اطفال از بزرگسالان جدا نگهداری شوند. " مادهء 37 و 40 "(1)

در مادهء 13 حق آزادی ابراز عقیده و دریافت و رساندن اطلاعات و عقاید از هر نوع برای طفل پیش بینی شده و ذکر شده است که این حق فقط ممکن است طبق قانون در موارد چون حفظ آبروی دیگران یا حفاظت از امنیت و نظم عمومی و مسایل اخلاقی محدود شود.

حق آزادی فکر، عقیده و مذهب، حق آزادی تشکیل و شرکت در مجامع مسالمت آمیز و ممنوعیت دخالت در امور خصوصی، خانوادگی و مکاتبات طفل در مواد 14 و 15 و 16 به رسمیت شناخته شده است.

مادهء 42 دولت های عضو را مکلف میکند، که اصول و مقررات کنوانسیون را به طور گسترده از راه های مقتضی به اطلاع همگان، اعم از طفل و بزرگسالان برسانند.(1)